Messiaens synesthesie – feit of fictie?

Olivier Messiaen (1908-1992) ‘leed’ aan de zintuiglijke afwijking synesthesie, althans, dat wordt door velen verondersteld. Synesthesie is een fascinerende aandoening waarbij zintuiglijke waarnemingen met elkaar worden vermengd, resulterend in bijvoorbeeld het ervaren van een specifieke geur of kleur bij een bepaald geluid, of een smaak bij een visuele waarneming. Lange tijd gold het als afwijking, maar vanaf zo’n honderd jaar geleden werd synesthesie beschouwd als een ‘gave’.
Tijdens vele interviews vertelde Messiaen hoe hij bij het horen van muziek kleuren zag, en hoe kleuren een belangrijke rol speelden bij het componeren. In deel 7 van Messiaens postuum uitgegeven Traité de rythme, de couleur et d’ornithologie vatte Messiaen zijn kleurperceptie bij het horen van modi en harmonieën in een theoretisch kader.
Echter, steeds meer wetenschappers zetten vraagtekens bij Messiaens beweringen. In dit artikel wordt nader ingegaan op de vraag of Messiaen ‘leed’ aan synesthesie. Daarbij komt ook de vriendschap van de componist met de Zwitserse schilder Charles Blanc-Gatti, die leefde van 1890 tot 1966, ter sprake. Blanc-Gatti hoorde in 1936 een uitvoering van Messiaens La Nativité du Seigneur in de Parijse Ste Trinité. Na deze uitvoering maakte hij bij elk van de negen delen een kleurige pasteltekening waarin hij zijn visuele kleurwaarnemingen bij de muziek probeerde vast te leggen.
Mede hierdoor geïnspireerd is het project ‘Dromen als Messiaen’ ontwikkeld. Het project omvat uitvoeringen van Messiaens La Nativité du Seigneur waarbij de muziek ‘vertaald’ wordt in kleuranimaties die op het orgel geprojecteerd worden.