Bach in de reine stemming

Erik Zuurbier

Bach in de reine stemming Het ORGEL 112 (2016), nr. 6, 22-27 [samenvatting]

Er zijn veel stemmingen voor orgels in omloop. Dit artikel behandelt de reine stemming, maar met veel meer dan de gebruikelijke twaalf tonen per octaaf. Daarvoor is een andere klavierindeling nodig. Bestaande ontwerpen, bijvoorbeeld die in On the Sensation of Tone van Hermann Helmholtz / Alexander Ellis zijn ingewikkeld. Het artikel beschrijft een alternatief dat aanhaakt bij het idee achter de dubbelpedaalharp: met slechts zeven snaren per octaaf kun je daarop toch alle tonen spelen. Op het nieuwe klavier heb je voor één noot, bijvoorbeeld de E, keuze uit drie of meer tonen, die steeds een syntonische komma van elkaar verschillen. Dus als Bach een E schrijft, moet worden vastgesteld welke E we spelen. Het artikel beschrijft een computer-programma dat dit doet. Het resultaat is te beluisteren op vier geluidsbestanden.

Triosonate, BWV 525 – Adagio
Nun komm, der Heiden Heiland, BWV 659
Fuga in g, BWV 578
Fantasia in c, BWV 562 a
Fantasia in c, BWV 562 b

Dit laatste werk is zeer dissonant. Het maakt gebruik van 38 verschillende tonen per octaaf. Ter vergelijking is er ook een geluidsbestand van de Fantasia in c in de twaalftoons evenredig zwevende temperatuur.