Van Sønderborg tot Midwolde. Iets over eenvoudige registermechanieken bij oudere orgels

Victor Timmer

Van Sønderborg tot Midwolde. Iets over eenvoudige registermechanieken bij oudere orgels Het ORGEL 112 (2016), nr. 4, 12-23 [samenvatting]

Als muziekinstrument hebben orgels sinds de Middeleeuwen niet alleen wat betreft het klankgevend gedeelte een veelvormige ontwikkeling doorgemaakt. Dat geldt evenzo voor de andere onderdelen, zoals windvoorziening en windladen, claviatuur en mechanieken. In deze bijdrage wordt stil gestaan bij een deelaspect, namelijk dat van enkele eenvoudige vormen van de registermechaniek. Uitgangspunt zijn sporen van twee overeenkomstige constructies, aangetroffen bij twee historisch belangwekkende instrumenten, in kerken in Sønderborg (Denemarken) en Midwolde. Beide instrumenten werden in onze tijd gereconstrueerd: in Sønderborg werd de vroeger aanwezige registermechaniek (deels) wel gereconstrueerd, in Midwolde koos men voor een andere oplosing. Naast de registerconstructies bij speciaal deze twee orgels kijken we ook naar enkele andere voorbeelden van dergelijke constructies en kleine varianten daarvan bij andere vroegere of nog bestaande instrumenten en instrumenten met ‘belendende’ systemen, tot zelfs een orgel waarbij in één orgel drie mechanieksystemen als één geheel voorkomen. Het overzicht laat de creativiteit zien van orgelmakers, die voor verschillende orgels in verschillende situaties een zo eenvoudig mogelijke registermechaniek construeerden, van Wales tot Roemenië en van Finland tot Zuid-Europa. In welke gebieden dergelijke systemen werden toegepast valt hier globaal wel uit af te leiden, hoe frequent dit gebeurde uiteraard niet, omdat in de loop der tijd vele instrumenten verloren gingen en we alleen kunnen afgaan op wat bewaard bleef of uit historische bronnen blijkt

Sønderborg slotkapel. Foto: Paul Biester

Slot Frederiksborg