R.-K. kerkmuziek uit de negentiende eeuw en het orgel

door Anton Vernooij | Het ORGEL | Jaargang 111 | (2015) | Nummer 6

 

Anton Vernooij R.-K. kerkmuziek uit de negentiende eeuw en het orgel
Het ORGEL 111 (2015), nr. 6, 4-9 [samenvatting]

In de negentiende eeuw heeft in de Rooms-Katholieke Kerk de eredienst een turbulente ontwikkeling doorgemaakt, niet zozeer in liturgische vormen, want die zouden nog tot lang in de twintigste eeuw vastliggen in het Latijnstalige Missale Romanum van het Concilie van Trente (1545-1563). De nieuwe tijd heeft zich vooral gemanifesteerd in de muzikale expressies. De grote ommekeer heeft zich met name voltrokken rond het midden van de negentiende eeuw bij de doorbraak van romantiek, devotionalisme en piëteit. Deze ontwikkelingen liepen begrijpelijk parallel met die in de protestantse wereld, met als groot verschil de invloed van de turbulente katholieke emancipatie, die zich mede manifesteerde in triomfalisme en neogotische kerkbouw.
Deze bijdrage is vooral gewijd aan de kerkmuziek in de tweede helft van de negentiende eeuw, dus van de tijd van Michaël Maarschalkerweerd (1838-1915), die als rooms-katholiek bij de bouw van zijn orgels niet enkel Duitse en vooral Franse invloeden heeft ondergaan, maar zich ook heeft moeten laten beïnvloeden door de eigen kerkmuzikale cultuur van zijn eigen en de daaraan voorafgaande tijd in Nederland.
Er komen vier aandachtspunten aan de orde, waarbij het orgel soms meer, soms minder, een rol speelt. Na een schets van de toestand van liturgie en kerkmuziek halverwege de negentiende eeuw, die ook zijn weerslag vond in de klank van de orgels, zal de toenmalige liturgische vernieuwing worden beschreven, die in kerkmuzikaal opzicht de beweging van het caecilianisme heeft voorgebracht.
Een kerkelijk protest tegen misbruiken in de liturgie, de kerkmuziek en het gebruik van het orgel ligt verwoord in de Acta van de Provinciale Synode die in 1865 in Den Bosch werd gehouden.
Ten slotte wordt de focus gericht op het praktische kerkmuzikale beleid van die tijd, dat in concreto aandacht inhoudt voor de in 1874 gestichte Nederlandse Sint-Gregoriusvereniging.


Philp Loots Magdalenamis (Klik op de afbeelding voor een vergroting)


Amsterdamse missen