Het J.H.H. Bätz-orgel in de Hervormde Kerk te Benschop

door Peter van Dijk | Het ORGEL | Jaargang 109 | (2013) | Nummer 6

Peter van Dijk

Het J.H.H. Bätz-orgel in de Hervormde Kerk te Benschop
Het ORGEL 109 (2013), nr. 6, 16-27 [samenvatting]

Op vrijdag 25 maart 2011 is het J.H.H. Bätz-orgel (1755) in de Hervormde Kerk te Benschop weer in gebruik genomen na restauratie en uitbreiding met een vrij pedaal, uitgevoerd door J. C. van Rossum Orgelbouwer (Andel). Orgeladviseur bij het project was Peter van Dijk (Utrecht). Namens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) waren Wim Diepenhorst, Marc Stappers en Mariël Polman actief bij het project betrokken, respectievelijk wat de ‘orgel-inhoudelijke’ kant, de klimaatbeheersing en het schilderwerk betreft. Op basis van kleurenonderzoek door Ellen Boersma (Amsterdam) werd de oorspronkelijke kleurstelling van de orgelkast, van de borstwering van het orgelbalkon, en van het beeldhouw- en snijwerk in ere hersteld door De Jongh Schildersbedrijf bv uit Waardenburg.
Het orgel werd in 1754 geschonken door Baron De Milan Visconti, eigenaar van een buitenverblijf in Benschop, en gebouwd door Utrechtse orgelmaker Johann Heinrich Hartmann Bätz. Het voor Bätz karakteristieke front laat invloeden zien van Christian Müller. De dispositie van het Benschopse instrument vertoont grote overeenkomsten met die van de andere eenmanuaals kerkorgels van J.H.H. Bätz.
In 1828 werd het orgel gerepareerd door Pieter Wannewitz, orgelmaker te Gouda, die waarschijnlijk ook twee nieuwe spaanbalgen maakte. Het onderhoud van het orgel werd na het overlijden van Wannewitz in 1853 overgenomen door de firma Gabry, die in 1912 een restauratie uitvoerde.
Tot 1956 stond het instrument opgesteld op een in de afsluitingswand tussen het koor en het schip opgenomen galerij. In dat jaar werd het instrument gedemonteerd in verband met de restauratie van de kerk. Op basis van onderzoek van rijksadviseur H.L. Oussoren werd het orgel in 1961 gerestaureerd, waarbij het verplaatst werd naar een nieuw orgelbalkon tegen de torenwand.
In opdracht van de Commissie Orgelzaken voor de Protestantse Kerk in Nederland onderzocht
Wim Diepenhorst in 2002 het orgel, waarbij bleek dat een nieuwe restauratie op korte termijn noodzakelijk was. Deze restauratie werd uiteindelijk uitgevoerd in 2010/2011 en omvatte het herstel van de originele orgeldelen, het vervangen in Bätz-stijl van de niet bij het Bätz-concept aansluitende delen en het toevoegen van een vrij pedaal in een aparte kast achter het orgel.

Foto RCE – Kleurstelling voor restauratie

Foto: Jan Smelik

Foto Peter van Dijk Oude pedaal

Foto: Jan Smelik Nieuwe pedaal

Foto: Jan Smelik