‘Un regard ami’. 100 jaar Jehan Alain

door Jan Hage | Het ORGEL | Jaargang 107 | (2011) | Nummer 6

 

Jan Hage ‘Un regard ami’. 100 jaar Jehan Alain
Het ORGEL 107 (2011), nr. 6, xx-xx [samenvatting]

De honderd jaar geleden geboren Jehan Alain heeft in zijn korte leven een zeer persoonlijke en (daarom) belangrijke bijdrage geleverd aan de orgelcultuur. Zijn ‘Litanies’ behoort al decennia lang tot de meest gespeelde orgelwerken. In dit artikel woprdt een beknopt beeld van deze componist geschetst en wordt nadere beschouwing gegeven van zijn compositietechniek.
‘Communicatie’ is in het werk van Alain het sleutelwoord. De individuele benadering van muziek die hem zo onderscheidt van andere componisten van orgelmuziek uit zijn tijd, komt voort uit het feit dat bij hem niet het vakmatige componeren volgens de heersende conventies vooropstaat, maar de persoonlijke expressie. Bij hem begint alles met een gevoel, een stemming, een sfeer, een beeld, dat als inspiratiebron dient voor een compositie.
Wat Jehan Alain probeerde te communiceren, is niet los te zien van zijn non-conformistische levenshouding. Zoals velen in de periode na de Eerste Wereldoorlog zette ook hij zich af tegen zaken uit de negentiende eeuw die catastrofaal waren geweest voor mens en samenleving: de grote idealen en gebaren, het pathos. Hij keerde zich af van het moderne leven met zijn materialisme, gekunsteldheid en rationalisaties. Alain zocht het in de spontane expressie die het pure leven kenmerkt zoals dat te vinden is bij het kind, in de natuur, in niet-westerse culturen en in het verleden.
Om één en ander te verklanken kiest hij de middelen die hem te pas komen, zonder zich al te veel te bekommeren om regels en structuur. Qua creativiteit, openheid en vernieuwing en qua belangstelling voor exotiek en verschillende modi heeft hij wel wat gemeen met zijn tijdgenoot en collega Olivier Messiaen, die dat zelf ook eens signaleerde. Tegelijkertijd zijn zij tegenpolen. Messiaen systematiseerde zijn techniek al snel, wat bij Alain ondenkbaar is.
Diverse muzikale aspecten (vorm, ritme, klank, toonmateriaal) zijn typerend voor Alain en onderscheiden hem van de meeste andere componisten van orgelmuziek.