Orgelbouw en ‘Orgelbewegung’ in de DDR

door Markus Voigt | Het ORGEL | Jaargang 105 | (2009) | Nummer 5

 

Markus Voigt Orgelbouw en ‘Orgelbewegung’ in de DDR
Het ORGEL 105 (2009), nr. 5, 26-43 [samenvatting]

De orgelcultuur van de Deutsche Demokratische Republik (DDR) kan slechts begrepen worden tegen de achtergrond van economische, politieke en ideologische omstandigheden.
De orgelbouwbedrijven (o.a. 4 staatsbedrijven en 17 privébedrijven), waarin 250 mensen werkten, waren in 1981 in de zogenaamde Artikelgruppe Orgelbau georganiseerd. De bedrijven waren sterk op elkaar aangewezen en er bestond geen concurrentie: relevant was alleen het gedeelde belang om aan materialen te komen en gezamenlijk goed overweg te kunnen met de socialistische overheid.
Voor de levensomstandigheden in Oost-Duitsland en het beoordelen daarvan is het essentieel te rekenen met de zeer subtiele invloed die het gezag, in het bijzonder het Ministerium für Staatssicherheit (Stasi), er op de bevolking had. De eigenlijke tragiek bestaat uit de gedifferentieerde strijd die gevoerd werd tussen intellectuelen en de staatsmacht op het hoogste niveau, een strijd met ongelijke wapens. Bij deze strijd waren ook veel leidinggevende medewerkers van orgelbouwbedrijven betrokken. De kerken als hoofdopdrachtgevers voor de bouw van orgels spelen aan het einde van de DDR een gewichtige rol als belangrijke dragers van de oppositiebeweging, waarin medewerkers uit de orgelbouwbranche participeerden.
De orgelbouwfirma’s hebben als vergaarbakken gefunctioneerd voor creatief werkende en levende mensen die – zonder theologische of (kerk)muziekstudie – de bekrompenheid van het socialistische leven trachtten te ontvluchten.
De sterke toenemende interesse van de bevolking (en met name de jeugd) voor orgels en orgelconcerten aan het begin van de jaren zeventig had voor een belangrijk deel te maken met het door de staat ver doorgevoerde secularisatieproces; de intellectuele marxistische dogma’s bleken de emotionele religieuze behoeften niet te kunnen bevredigen en orgelconcerten voorzagen in die leemte.
De grote belangstelling onder partijleden van de Sozialistische Enheitspartei Deutschland (SED) leidde er toe dat de overheid concertzalen met nieuwe orgels liet bouwen. Op deze wijze werd het dilemma opgelost dat SED-leden kerkgebouwen moesten bezoeken wanneer zij een orgelconcert wilde bijwonen. Door orgels niet in kerkgebouwen maar in concertzalen te plaatsen, werd tevens het statement gemaakt dat het vaak met religie en cultus geassocieerde instrument toch een plek in de socialistische kunst kon hebben.

Foto’s Jan Smelik


Erfurt, Marktkirche


Erfurt, Marktkirche


Erfurt, Marktkirche


Erfurt, Marktkirche


Erfurt, Marktkirche

 


Erfurt, Predigerkirche


Erfurt, Predigerkirche