Jan Adam Reincken en zijn muziektuin

Jaap den Hertog

Jan Adam Reincken en zijn muziektuin Het ORGEL 105 (2009), nr. 2, 18-31 [samenvatting]

Jan Adam Reinken (1670)

Jan Adam Reincken, die in Deventer geboren werd, kwam uit arm milieu en kreeg daarom van het stadsbestuur een studiebeurs. Zijn leermeester in Deventer was Lucas van Lennick. Daarna studeerde Reincken twee jaar in Hamburg of Leipzig. In 1657 werd hij organist van de Bergkerk te Deventer. Binnen twee jaar bleek hij opeens uit Deventer verdwenen te zijn. Hij was vertrokken naar Hamburg, waar hij al spoedig assistent werd van Heinrich Scheidemann. In 1663 kreeg hij de aanstelling als titularis organist van de Katharinenkirche. Zijn sociale en culturele positie was zonder meer hoog, zeker voor een organist in die tijd. Hij had een hoog salaris. Onder zijn advies werd het grote orgel in de Katharinenkirche gebouwd. Er zijn heel wat uitspraken overgeleverd, zoals van Johann Sebastian Bach en Johann Mattheson, die duidelijk maken dat Reincken als groot virtuoos en orgeldeskundige werd beschouwd.
In het artikel wordt ingegaan op de artistieke opvattingen en idealen van deze organist, waarbij onder meer gebruik werd gemaakt van gegevens uit een dossier dat door organist F.G. Schwencke uit Hamburg in1885 is samengesteld op verzoek of in opdracht van J.C.M. van Riemsdijk. De volgende drie bronnen worden onderzocht: 1. het schilderij dat Johannes Voorhout in 1674 heeft gemaakt en dat altijd te boek heeft gestaan als Häusliche Muzikszene, 2. de theoretische geschriften die Reincken rond 1670 heeft gemaakt als uitbreiding van een manuscript van Jan Pietersz. Sweelinck en 3. het ‘woord vooraf’ van Reinckens Hortus Musicus (1687). Uit deze bronnen blijkt hoezeer Reincken vond dat het componeren en luisteren naar goede muziek niet voor iedereen was weggelegd. Alleen de ‘Kenner und Liebhaber’, die de muzikale tuin met eerbied wensten te betreden, konden de muziek werkelijk begrijpen. Voorhouts schilderij is een invitatie om de ‘Hortus Musicus’ te betreden. Reincken was – samen met Dieterich Buxtehude – een vroeg voorbeeld van componisten die, zoals de socioloog Norbert Elias typeerde, ‘kunstenaarskunst’ centraal wensten te stellen. Het verschil met menig negentiende-eeuwse componist (zoals Beethoven) was dat de roem van Reincken en Buxtehude beperkt bleef tot een relatief kleine kring in Noord-Duitsland.
Foto rechts: Hamburg, Katharinen Kirche

Stadsgezicht Hamburg

Deventer Bergkerk. Adam Reinken was hier organist. Foto: Jan Smelik

Deventer Bergkerk. In het huidige orgel is nog pijpwerk aanwezig uit het orgel waarop Reinken organist was. Foto: Jan Smelik

Reincken Hortus Musicus