Orgelbouwnieuws: Zuidwolde, Hervormde Kerk

De geschiedenis van het orgel in Zuidwolde (Drenthe) gaat terug tot het jaar 1902. Op 12 maart van dit jaar werd het orgel opgeleverd door de destijds in het Noorden bekende Groninger orgelmaker Jan Doornbos. Het is na de orgels in de Grote Kerk in Hoogeveen (Scheuer, 1843) en de Mariakerk in Ruinen(Eerdman, 1901) het oudste kerkorgel in Hoogeveen en omgeving. Het instrument in Zuidwolde was een geschenk van een echtpaar uit de gemeente, Jacob Jans Brouwer (1827-1904) en Aaltje Brouwer- Schoonvelde (1830-1910), dat in Veeningen woonde. Onder het orgelfront bevindt zich een gedenksteen, waarop dit te lezen is. Het orgel was gebouwd had kegelladen met mechanische tractuur. Rond 1949 is het orgel voorzien van een pneumatische registertractuur. Het was een éénklaviers orgel met aangehangen pedaal en telde tien registers. 

De dispositie luidde als volgt: 
Bourdon 16
Prestant 8
Holpijp 8
Gamba 8
Octaaf 4
Quint 2 2/3
Octaaf 2
Cornet IV
Saxophoon 16
Trompet 8
Tremulant

In de jaren ’50 zijn onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd door de firma Reil. Hierbij is de Saxophoon 16 vervangen door een Mixtuur IV, een Bourdon 16 op het pedaal geplaatst en de Trompet 8 vernieuwd. Ook is er een Fluit 4geplaatst. In 1969 was de kwaliteit van het orgel zodanig verslechterd, dat het niet meer bespeelbaar was. Er was sprake van veel windverlies, onder andere ontstaan door lekkages in de register-cancellen. Als gevolg van de kerkverwarming waren deze uitgedroogd en gescheurd. Ook in de magazijnbalg waren lekken aanwezig. Vanwege de slechte staat werd door de toenmalige Orgelcommissie der Nederlands Hervormde Kerk geadviseerd om het orgel te vernieuwen. De opdracht hiervoor werd in 1971 verleend aan de firma Hendriksen & Reitsma uit Nunspeet. Deze bouwde een ‘nieuw’ orgel in de oude kast, met twee klavieren en pedaal, dat vijftien stemmen telde. De orgelkast werd hierbij onder de klokkenzolder weggehaald en een stuk naar voren verplaatst, waarmee het op één lijn kwam met de balustrade. Als adviseur bij de bouw werd de organist Piet Zwart uit Kampen aangesteld. Op 4 februari 1972 werd het nieuwe orgel in gebruik genomen. Bij het nieuwe orgel werd gebruik gemaakt van veel pijpwerk uit het oude orgel. De registers Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Quint 2 2/3, Octaaf 2, Mixtuur en Trompet 8 werden opnieuw geplaatst in het nieuwe orgel. De pijpen van de oude Fluit 4 werden gebruikt voor de nieuwe Roerfluit 4. De twaalf grootste bekers van de Trompet 8 waren van zink en werden vervangen door tinnen bekers. In de nieuwe speeltafel werd het bestaande walsbordje verwerkt. De Subbas 16 is een transmissie van de Bourdon 16 op het Hoofdwerk. 
De dispositie van het orgel in 1972:
Hoofdwerk (C-f3)
Bourdon 16
Prestant 8
Roerfluit 8
Octaaf 4
Quint 2 2/3
Octaaf 2
Mixtuur III-V
Trompet 8
Nevenwerk (C-f3)
Holpijp 8
Prestant 4
Roerfluit 4
Nasard 2 2/3
Sesquialter II D
Woudfluit2
Pedaal (C-d1)
Subbas 16 (transmissie)
Stemming: Evenredig zwevend

In 2004 heeft opnieuw een restauratie plaatsgevonden. Het orgel was van binnen erg vervuild en diverse registers vertoonden grote onregelmatigheden. Zo was de Trompet in erg slechte staat, als gevolg van oxidatie, en ook aan de frontpijpen moest veel aandacht besteed worden. Diverse pijpen van de Mixtuur zijn vervangen door andere exemplaren, uit de voorraad van de orgelbouwer. Hoewel er van te voren rekening mee werd gehouden dat de Trompet wellicht zou moeten worden vervangen, bleek het goed mogelijk het bestaande register te restaureren. Het pedaalklavier is eveneens gerestaureerd. Tegelijkertijd met de restauratie is de kast geheel opnieuw geschilderd, in een donkergroene tint. Al het snijwerk en de labia van de frontpijpen zijn met bladgoud belegd. De werkzaamheden zijn uitgevoerd door de firma Hendriksen & Reitsma en vonden plaats in maart en april van 2004. In september is een dispositiewijziging doorgevoerd: de Prestant 4 van het Nevenwerk heeft plaatsgemaakt voor een nieuwe Dulciaan 8. 
Op 29 oktober 2004 vindt er een ingebruiknemingsconcert plaats. Het orgel zal dan worden bespeeld door de organist Harm Hoeve uit Rouveen. Daarnaast wordt medewerking verleend op de vleugel door Jan Lenselink. Het orgel zal worden gepresenteerd als soloinstrument, in combinatie met vleugel en als begeleidingsinstrument. Het concert begint om acht uur. De toegang is gratis. Adres: Hoofdstraat 98, Zuidwolde (Drenthe).
Bron: Peter ten Kate, organist te Zuidwolde