Orgelklank en orgeldenken: de wereld van Bernhardt Edskes

Hans Fidom

Orgelklank en orgeldenken: de wereld van Bernhardt Edskes Het ORGEL 100 (2004), nr. 2, 19-26 [samenvatting]

De Nederlands/Zwitserse orgelmaker Bernhardt Edskes (zijn bedrijf is in Zwitserland gevestigd) heeft een bijzondere wereldbeschouwing. Kern ervan is dat hij de mens ‘als een historisch gegeven’ ziet, behorend bij de historische ‘laag’ van zijn tijd en regio. Sommige mensen breken door de begrenzingen die bij hun ‘laag’ horen heen: de redenen daarvan hebben volgens Edskes met genetische aspecten van de betreffende mensen te maken. Als voorbeelden noemt hij componist Johann Sebastian Bach en orgelmaker Arp Schnitger.
Edskes beschouwt het orgel als een ‘historisch instrument’: het is gebouwd met materialen van ‘vroeger’, zoals hout en tin. Wie van een instrument andere dingen verwacht dan waartoe een orgel in staat is, moet in zijn visie een nieuw instrument ontwerpen in plaats van de grenzen van het orgel te exploreren.
Hoewel Edskes’ œuvre, dat inmiddels zowel restauraties/reconstructies van historische orgels (zoals in Melle, Duitsland) als nieuwe instrumenten in heel Europa omvat, gekenmerkt wordt door verwijzingen naar het werk van Arp Schnitger, betekent dat niet dat andere orgelbouwstijlen onbelangrijk voor hem zijn. Zo restaureerde hij ook enkele 19de-eeuwse orgels, bijvoorbeeld in het Zweedse Västra Eneby (1850). 
Edskes’ orgels onderscheiden zich onder meer door hun tot in detail gelijkmatige intonatie. Oneffenheden aanbrengen om nieuwe orgels te laten lijken op oude, wijst de orgelmaker af als pseudoromantiek.
Bernhardt Edskes citeert, om het uitgangspunt van zijn werk samen te vatten, een gedicht van de Zwitser Gottfried Keller (1819-1890): ‘Lasset uns am Alten / Wenn es gut ist halten / Neues machen jede Stund’ / Aber aufgebaut auf altem Grund’.