Het karakter van een toonaard

Pieter Bakker

Het karakter van een toonaard Het ORGEL 100 (2004), nr. 1, 33-37 [samenvatting]

Ongeveer honderd jaar geleden introduceerden Duitse schrijvers het begrip ‘affectenleer’ in de muziekwetenschap. Het woord affect werd eerder wel al gebruikt, maar het is de vraag of tijdens de barok met het woord ‘affect’ altijd hetzelfde bedoeld werd. 
Andreas Werckmeister, algemeen beschouwd als grondlegger van de affectenleer, blijkt in feite slechts twee affecten te constateren: Dur en Moll; vrolijk en treurig. In zijn opvattingen over temperaturen blijkt dat hij temperaturen prefereert waarin de kwinten zo zuiver mogelijk zijn. Werckmeister is in deze opzichten schatplichtig aan middeleeuwse muziektheoretici.
Veel moderner was Johann Philipp Kirnberger: hij propageerde weliswaar drie verschillende temperatuurklassen, die hij onder meer aanprees omdat zo meer affecten mogelijk werden – maar hij ging daarbij uit van het streven naar zuivere tertsen, in reactie op onder meer Werckmeisters streven naar de gelijkzwevende temperatuur. 
Illustratief voor de veranderingen is de strijd tussen Johann Mattheson en Johann Heinrich Buttstett in de jaren 1710.