Orgelklank beter begrijpen

Wim Eradus

Orgelklank beter begrijpen door onderzoek Het ORGEL 98 (2002), nr. 3, 19-28 [samenvatting]

Van 16 tot 19 januari 2002 vond in het Fraunhofer Instituut voor Bouwfysica in Stuttgart een cursus Orgelakoestiek plaats. Deze cursus wordt gegeven door dr. Judit Angster en haar medewerkers. Samen met haar man prof. András Miklós doet zij in Stuttgart sinds tien jaar onderzoek naar de natuurkundige aspecten van het pijporgel. Angster is een dochter van de Hongaarse orgelmaker Josef Angster, die na de Tweede Wereldoorlog zijn bedrijf verloor.

In de cursus kwamen aan de orde: een inleiding tot de muzikale akoestiek; de eigenschappen van het horen en de invloed van de akoestiek op orgelgeluid; stroming van vloeistoffen en gassen en het ontwerp van windsystemen; de werking van labiale pijpen en tongwerken; het ontwikkelen van nieuwe technieken voor klankdocumentatie. Onder meer bleek dat klankkleur, bepaald door de relatieve sterkte van de boventonen, niet voldoende is voor het herkennen van de klank: de aanspraak is essentieel. Ook werd getoond hoe onharmonische boventonen kunnen worden verminderd door het aanbrengen van kernsteken (wat niet wil zeggen dat dat altijd de beste manier is).

Een belangrijk onderwerp was verder de relatie tussen de pijpwand en de klank. Daar is veel onderzoek naar verricht, en de conclusie lijkt te moeten luiden dat, tenminste voorzover het modern pijpwerk betreft, het materiaal van de pijp weinig uitmaakt voor de klank ervan. Ook een ander wijdverbreid idee werd ontzenuwd: pijpen op tooncancelladen ‘koppelen’ hun klank niet via de cancel. Boeiend was verder het rekenmodel dat Angster heeft ontwikkeld om een windvoorziening mee te ontwerpen.

Judit Angster beklemtoonde tijdens de cursus bij herhaling dat het natuurwetenschappelijk onderzoek op haar instituut geen doel op zich is, maar dat het moet worden gestuurd door de problematiek en de vraagstellingen die door de orgelbouwers zelf worden aangedragen.