Orgelbouwnieuws: Tubbergen, St.-Pancratius Basiliek

De werknemers vanElbertse Orgelmakers b.v. voltooiden deze zomer een omvangrijke restauratie/reconstructievan het Maarschalkerweerd-hoofdorgel van de St.-Pancratiusbasiliek te Tubbergen. Het orgelwerd in 1881 gebouwd door de Utrechtse firma Maarschalkerweerd & Zoon en had bijoplevering de volgende dispositie: Manuaal (C-f3): Bourdon 16, Prestant 8’, Holpijp8, Viola di gamba 8, Octaaf 4, Fluit octav. 4, Octaaf 2, Mixtuur II-III,Trompet B/D 8. Aangehangen pedaal (C-d1). Trede voor ‘windsplitsing’, waarmee desterke registers konden worden uitgeschakeld – een in het oeuvre vanMaarschalkerweerd vrij uniek fenomeen. Bij inschakeling van de trede bleven slechts dedrie zachte (hierboven cursief gedrukt) registers over. Op deze wijze was het mogelijk omeen tweeklaviers situatie te suggereren.

In 1897 kwam het huidige kerkgebouw, een schepping van architect Alfred Tepe, tot standen Michael Maarschalkerweerd plaatste het orgel ongewijzigd. Twintig jaar later voegde defirma Maarschalkerweerd & Zoon een pneumatisch vrij pedaal toe, voorzien van deregisters Subbas 16 en Violon 8. In 1955 volgden zeer ingrijpende wijzigingen, uitgevoerddoor de firma Jos. Vermeulen. De plannen hiervoor waren ontworpen door de musicus AlphonsGaalman en Dr. P.J. de Bruijn, adviseur van de Katholieke Klokken & Orgelraad. Hetorgel werd uitgebreid met een tweede manuaal en kreeg een geheel nieuw elektrischregeerwerk. De nieuwe kegellade voor Manuaal II werd in de onderkast geplaatst en de oudeklaviatuur ruimde het veld voor een geheel nieuwe speeltafel. De bestaande windladenwerden strak tegen elkaar gelegd en met elkaar verbonden door de cancellen te doorboren.De oude windsplitsing en de ventielkast van de lade met de zachte registers werdenverwijderd. Het bestaande pijpwerk bleef echter grotendeels bewaard. De Viola di gamba 8werd getransformeerd tot Kwint 2 2/3 en de Violon 8 van het pedaal werd vervangen door eennieuwe Octaaf 8. Tenslotte breidde men de Mixtuur met één koor uit, en kreeg het pedaalnog een Gedekt 8 (transmissie uit Subbas). De dispositie luidde voortaan als volgt:Manuaal I: Bourdon 16, Prestant 8, Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit 4, Kwint 2 2/3, Super-Octaaf2, Mixtuur III-IV, Trompet 8. Manuaal II: Diapason 8, Roerfluit 8, Blokfluit 4, Flageolet2, Sesquialter II. Pedaal: Subbas 16, Octaaf 8, Gedekt 8.

Omdat zich na verloop van tijd steeds meer storingen manifesteerden, en ook deklankgeving van het in 1955 toegevoegde pijpwerk in toenemende mate als onbevredigend werdervaren, besloot men tot een nieuwe restauratie. Daarbij gold niet alleen hetoorspronkelijke concept als uitgangspunt, maar probeerde men tevens de uitgangspunten van1917 en 1955 te handhaven. De nog bewaarde oude windladen werden gebruikt voor Manuaal I,waarbij de aanleg van 1881 als uitgangspunt gold. De gecursiveerde registers zijn op dekleine windlade geplaatst. Bij inschakeling van de afsluiter blijven deze registersbespeelbaar. Boven in de kast plaatste men een geheel nieuwe sleeplade voor Manuaal II; denieuwe pedaallade kreeg een plaats in een afzonderlijke kast achter het bestaande meubel.De klaviatuur en mechanieken werden geheel gereconstrueerd, naar voorbeeld vanMaarschalkerweerd. De bestaande magazijnbalg kon worden gerestaureerd, maar de overigedelen van de windvoorziening zijn geheel aan de nieuwe situatie aangepast. Het nogbewaarde oude pijpwerk werd zorgvuldig hersteld en waar nodig aangevuld. In principe zoualle pijpwerk uit 1881 op Manuaal I worden geplaatst. Uit praktische overwegingen beslootmen echter om de gereconstrueerde Viola di gamba 8 op Manuaal II te plaatsen en devrijgekomen plaats op Manuaal I in te vullen met een Fluit harm. 8. Voor de overigestemmen gebruikte men voornamelijk Maarschalkerweerd-pijpwerk uit het voormalige orgel vande Aloysiuskerk te Utrecht (1917), dat in het depot van het Aartsbisdom Utrecht lagopgeslagen. Slechts de Tertzfluit 1 3/5 van Manuaal II alsmede de Openbas 8 en Basson 16(beide Pedaal), zijn geheel nieuw gemaakt. Het aldus vernieuwde instrument werd op 16 juliop feestelijke wijze in gebruik genomen. Als adviseur namens de KKOR trad Jos Laus op.

De dispositie: Hoofdwerk (Manuaal I, C-f3): Bourdon 16, Prestant 8, Fluit harm. 8,Holpijp 8, Octaaf 4, Fluit octav. 4, Octaaf 2, Mixtuur II-III, Trompet B/D 8.Bovenwerk (Manuaal II, C-f3): Holpijp 8, Viola di gamba 8, Prestant 4, Roerfluit 4, Nazard3, Flageolet 2, Tertzfluit 1 3/5. Pedaal (C-d1): Subbas 16, Openbas 8, Basson 16.Koppelingen: Manuaalkoppel, Pedaal-I, Pedaal-II. Ventiel, Afsluiter. Winddrukken:Hoofdwerk en Bovenwerk 85 mm, Pedaal 93 mm. wk. Toonhoogte: a1 = 433 Hz. bij 15 ?C.Temperatuur: evenredig zwevend.

Bron: Het Maarschalkerweerd-hoofdorgel van de St. Pancratius Basiliek te Tubbergen,gebouwd in 1881 gereconstrueerd / gerestaureerd in 2000. Met dank aan Elbertse Orgelmakers