De publicaties van Charles-Marie Philbert over het Paleis-orgel

Twee jaar na de bouw  (in 1873) van een groot concertorgel in Sheffield, kreeg Aristide Cavaillé-Coll opdracht tot levering van een groot orgel voor het Paleis voor Volksvlijt te Amsterdam. Een van de drijvende krachten bij dat project was de Franse diplomaat Charles-Marie Philbert, eerder o.a. al betrokken bij de bouw van het Adema-orgel in de Mozes & Aäronkerk in de hoofdstad. Hij was op allerlei manieren actief in het voorstadium, tijdens en na afloop van de bouw van  het Paleis-orgel in 1875. Belangrijk onderdeel daarvan was voor hem de verantwoording voor en vastlegging van het resultaat in twee publicaties: een betrekkelijk beknopte brochure in het Nederlands, vermoedelijk al verspreid bij de ingebruikneming, alsmede in 1876 een uitgebreid boek in het Frans dat duidelijk was bedoeld voor de  internationale markt. In dit artikel is gekeken naar de opzet en samenstelling van beide pennevruchten, de positieve receptie daarvan in Nederland en (boek) in Frankrijk en de verspreiding in binnen- en (voor wat betreft het boek ook in het) buitenland. Dankzij een verzendlijst van Cavaillé-Coll weten we bovendien wie in eerste instantie vanuit Parijs (waar vrijwel alle boeken heen werden verzonden) exemplaren van het boek zouden krijgen in België, Engeland, Italië en Nederland. Het betrof overwegend mensen met wie de orgelmaker te maken had gehad door vrij recente orgelprojecten uit het verleden of personen die invloed zouden kunnen hebben op de realisering van nieuwe plannen. Niet voor niets stonden daarom Belgische adressanten bovenaan de lijst, vanwege de plannen voor de bouw van een orgel in het conservatorium in Brussel. Voor de, voorzover bekend, betrekkelijk geringe verspreiding van het boek in Nederland worden enkele oorzaken genoemd, zoals een verschil in muzikale smaak, het taalprobleem en het feit dat eventueel bij de drukker (Binger, Amsterdam) aanwezige restbestanden door brand verloren gingen. Ook over de verspreiding van het boek vanuit Parijs, toen en later, is weinig bekend. Mede dankzij het samenwerken aan het boek moet de band tussen Philbert en Cavaillé-Coll op het persoonlijke vlak behoorlijk zijn gegroeid. Het boek van Philbert vormt, evenals de latere studie van Pierre Veerkamp L’Orgue à tuyaux nog steeds een belangrijke kennisbron uit de eerste hand over denk- en werkwijze van Cavaillé-Coll.

Bijlagen

Bijlage 1 – Brieven van Guilmant, Lemmens en Tozer

Bijlage 2 – Verzendlijst

• 
• 
• 

  Charles-Marie Philbert in ambtskostuum, in Rotterdam na 1880 geportretteerd door zijn buurman, fotograaf Johannes Baer (collectie Victor Timmer).