Orgelbouwnieuws: Assen, Drents Museum

Sinds 11 september is in het Drents Museum te Assen detentoonstelling ‘Opgedolven klanken / Archeologische muziekinstrumenten van alle tijden’te zien. Centraal staat een door orgelmaker Winold van der Putten gereconstrueerdMiddeleeuws orgel. Het orgel bestaat uit een kleine windlade van platanenhout, met 19kleine slepen. Elke sleep wordt geopend via een ijzeren hefboom; op de hefboom is eentoets gemonteerd. Toets en hefboom wordt na loslaten van de toets in de uitgangspositieteruggebracht door een veer van koeienhoorn. Per sleep (toon) staan op de windlade tweepijpen. Ook deze zijn gemaakt van platanenhout. Alle 38 pijpen zijn gemaakt volgensdezelfde conische basisvorm (‘doorn’): Ze hebben in beginsel dus dezelfde mensuur. Doordatde pijpen conisch zijn, zijn de lagere pijpen uiteraard bovenaan wijder. Tevens verschiltde mensuur per pijp doordat de kern hoger ligt naarmate de pijp langer is. De kernen zijneveneens afgeleid van de basisvorm.

Op de kortezijden van de windlade zijn ‘folles geminis’ aangebracht: ’tweelingsbalgen’. Elk van detwee tweelingsbalgen bestaat uit een ‘conflatorium’ (‘verzamelstuk’) en twee apartebalgen, in de vorm van Middeleeuwse smidsbalgen. Deze twee balgen zijn met touw en eenhefboom zo aan elkaar verbonden dat de ene daalt wanneer de andere stijgt. Voor elketweelingsbalg is één balgentreder nodig; het orgel vereist dus naast de organist tweebalgentreders om tot klinken te kunnen komen. Om de balgentreders houvast te kunnen biedenwanneer ze op de balgen staan, is om het orgel een stellage gebouwd. Schilder Helmer Hutschilderde het orgel en de stellage.
Winold van der Putten baseerde het concept van het orgel op met name het traktaat SchedulaDiversarum Artium [Over de verschillende kunsten] van de monnik Theophilus uit de 11deeeuw (met name voor de pijpen en de windlade), en het traktaat De Fistulis organicis [Overorgelpijpen], van een anoniem auteur uit de 10de eeuw (met name voor de toetsen en demechaniek). Verder gebruikte Van der Putten een afbeelding van het orgel in het RutlandPsalter, een Middeleeuws psalmboek, als voorbeeld (zie de afbeelding). Jankees Braaksma,de leider van het ensemble Super Librum, adviseerde Van der Putten met name ten aanzienvan de te kiezen tonen.
De tentoonstelling is in het Drents Museum te Assen (Brink 1) te zien tot 28 november.Voor meer informatie: (0592) 31 27 41. In het ORGEL 1999/6 zal een uitgebreid en rijkgeïllustreerd artikel over het orgel verschijnen.  

Bron: orgelmaker Winold van der Putten en Jankees Braaksma